Gaz Yolu Armatürleri doğalgaz yakan cihazların (brülör, bek vb.) emniyetli ve verimli olarak çalışmalarını temin etmek maksadıyla tesis edilen sistemlerdir. Bu elemanlara gaz kontrol elemanları da denilmektedir. Gaz kontrol hattında yer alan ekipmanlar yakıcı cihaz kapasitesine, brülör tipi ve şekline bağlı olarak değişiklik gösterir. Buna göre gaz kontrol hattındaki ekipmanlar belirlenirken sistemin özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Gaz kontrol ekipmanları brülörden önce sisteme belirli bir düzen doğrultusunda monte edilmektedir. Bu ekipmanları sıralayacak olursak;
– Ana kapama vanası (TS EN 331, TS 9809)
– Titreşim giderici (kompansatör) (TS 10880)
– Gaz basınç test nipeli
– Filtre (TS 10276, DIN 3386)
– Regülâtör (TS EN 88, EN 88, TS 10624, TS 11390 EN 334, EN 334)
– Minimum gaz basınç prosestatı (TS EN 1854, EN 1854)
– Servis solenoid vanası (TS EN 161, EN 161)
– Hava basınç test nipeli
– Maksimum yakma havası prosestatı (TS EN 1854, EN 1854)
– Emniyet solenoid vanası (TS EN 161, EN 161)
– Sızdırmazlık kontrol cihazı (TS EN 1643, EN 1643)
Küresel vana açıldığında gaz filtreye girer. Filtrenin görevi gazı filtre ederek katı maddelerin ekipmanlara girişini engellemektir. Filtreden geçen gaz, basınç regülatörüne gelir. Regülatörde gazın basınç ayarı yapılarak sürekli aynı basınçta geçmesi sağlanır. Gaz şebeke basıncı regülatör basıncından düşük duruma gelirse regülatörden gaz geçmez; dolayısı ile istenen basınç elde edilemezse brülör çalışmaz. Regülatörden geçen gazın basıncı manometre ile gözlenir. Manometre gazın basıncını ölçer. Manometreden geçen gaz basınç presostatına gelir. Basınç presostatı brülöre göre ayarlanmıştır, brülör için gerekli basınç oluşmuş ise brülör kumanda merkezine (beyne) sinyal gönderir. Presostattan geçen gaz test nipeline gelir. Test nipelinden geçen gaz solenoid vanaya gelir. Solenoid vana normalde kapalıdır. Beyinden gelen sinyal ile açılır ve doğal gaz, gaz basınç kontrol ünitesine gelir. Burada son basınç kontrolü yapılır. Basınç düşüşü var ise beyin bunu algılayacak ve brülörü arızaya geçirecektir. Gaz kaçağı yok ise normalde kapalı olan 2. Solenoid vana açılarak brülöre gaz girişi olacaktır. Brülör çalışmadan önce ön süpürme denilen bir işlem gerçekleştirir. Ön süpürme kazan yanma odasının brülör fanı ile havalandırılmasıdır. Bu işlemin yapılmasındaki amaç; brülörün önceki çalışmasından veya herhangi bir istenmeyen olaydan dolayı kazanın içerisine doğalgaz birikmesi sonucu oluşabilecek bir patlamanın önüne geçmektir.
Brülör Gaz Kontrol Hattı
Gaz kontrol hattında yer alan ekipmanlar sisteme ayrı ayrı monte edilebileceği gibi teknolojinin de ilerlemesi ile beraber firmalar multiblok üniteleri kullanmaya başlamışlardır. Multiblok üniteler tasarımları itibariyle hem yerden hem de sistem maliyetinden dolayı zamanımızda sıklıkla tercih edilmektedir.
Multiblok üniteler içerisinde bulunan sistem ekipmanları üretici firmaların kataloglarında ayrıntılı olarak gösterilmektedir.
Multiblok Gaz Hattı Detayı
Multiblok Gaz Hattı
Gaz Yolu Armatürleri Çeşitleri
Ana Kapama Vanası
Servis ve emniyet amacıyla gaz açma/kapamayı temin etmek için kullanılan küresel vanadır. Her brülör gaz kontrol hattı girişine bir adet küresel vana konulmalıdır (TS EN 331, EN 331, TS 9809:2001)
Titreşim Giderici (Kompansatör)
Brülördeki titreşimin tesisata geçişini zayıflatmak için kullanılan ekipmandır. Brülör devrede iken oluşabilecek vibrasyonun (titreşimin) tesisat ve cihazlar üzerinde kasıntı veya çatlamalara yol açmaması için yatay olarak kullanılır. Kompansatör tipleri gaz dağıtım şirketlerişartnamelerine bağlı olarak kullanılır ve çapları da tesisat boru çapıyla aynı seçilir.
Gaz Basınç Test Nipeli
Sızdırmazlık testi, bakım ve ayarlar sırasında yapılacak basınç ölçümlerinde kullanılmak amacı ile doğal gaz boru hatları üzerine konulan elemanlardır.
Filitre
Filtreler, ilk otomatik ayar elemanının veya gaz basınç regülatörünün hemen önüne gaz kontrol hattı donanımlarını kirlilikten korumak amacı ile yerleştirilmelidir. Kullanılacak filtre TS 10276’ya uygun ve göz açıklığı 50 μm olmalıdır.
Regülatör
Gaz kontrol hattı girişindeki gaz basıncını brülör için gerekli basınca düşüren donanımdır. Gaz kontrol hattı ekipmanlarının dayanım basıncı, regülatör giriş basıncının 1-2 katından küçük olması durumunda ani kapatmalı regülatör kullanılmalıdır. (TS EN 88, TS 10624, TS 11390 EN 334)
Minimum Gaz Basınç Prosestatı
Regülatör çıkışındaki gaz basıncının brülörün normal çalışma basıncının altında kalması durumunda solenoid vanayı kumanda ederek akışın kesilmesini sağlayan donanımdır. Tüm gaz kontrol hatlarında bulunmalıdır (TS EN 1854).
Servis Selenoid Vanası
Sistemin devre dışı kalması gerektiği durumlarda aldığı sinyaller doğrultusunda gaz akışını otomatik olarak kesen ve ilk çalışma esnasında sistemin emniyetli olarak devreye girmesini sağlayan donanımdır. Sistem kapasitesine göre gaz kontrol hattında sayısı artabilir.
Hava Basınç Test Nipeli
Kazan gaz besleme boru hattı ile gaz yolu armatürlerinin sızdırmazlık testinin yapılabilmesi için gaz boru hattının en başına konan elemanlardır. Kazan içerisinde ve yanma sırasında oluşan basıncın ölçülmesinde ve minimum hava prosestadının ayarlanması sırasında kullanılır.
Maksimum Yakma Havası Prosestatı
Maksimum gaz prosestatının görevi, brülörün çalışma solenoidinden sonraki ya da multibloktan sonraki basıncın ayarlanan değerin üzerine çıkması durumunda ateşleme sistemini devre dışı bırakarak brülörün çalışmasını engellemektir. Minimum presostat her brülörde kullanılmasına karşın maksimum presostat genellikle büyük kapasitelerde kullanılmaktadır.
Emniyet Selenoid Vanası
Otomatik emniyet valflerinin (selenoid vanaların) gaz girişini etkin bir şekilde kapatıp kapatmadığını kontrol eden ve valflerdeki gaz kaçaklarını anında algılayan ve gazı kesen ekipmanlardır. Normalde (Enerji verilmeden önce) kapalı konumda olan, enerji verildiğinde ise tam açık olarak çalışan elektromanyetik bir vanadır. Bir tapa, yay kuvveti ile itilerek gaz yolunu kapatmaya çalışırken sisteme enerji verildiğinde tapa, piston ve yay etrafındaki bobin indüklenerek mıknatıs özelliği oluşturur. Mıknatıslanma sonucu oluşan manyetik alan yay kuvvetini yenerek tapayı geri çeker ve gaz yolunun açılmasını sağlar.
Sızdırmazlık kontrol cihazı (Vana doğrulama sistemi)
Otomatik emniyet kapama vanalarının etkin bir şekilde kapanıp kapanmadığını kontrol eden ve vanalardaki gaz kaçaklarını belirleyen donanımdır. 1200 kW’a kadar olan kapasitelerde bulunması tavsiye edilir. 1200 kW ve üzeri kapasiteli sistemlerde ve ayrıca kapasitelerine bakılmaksızın kızgın yağ, kaynar sulu, alçak ve yüksek basınçlı buharlı sistemlerde kullanılmalıdır (TS EN 1643).
Relief Valf (Emniyet tahliye vanası)
Emniyet tahliye vanası tesisatta oluşan aşırı basıncı gazı tesisatın dışına tahliye ederek tesisat güvenliğini sağlayan ekipmandır. Doğalgaz tesisatlarında özellikle regülatör sonrasına konan bu cihazlar regülatörde oluşması muhtemel arızalardan kaynaklanacak gaz basıncının yükselmesi durumunda sigorta görevi görmektedir. Emniyet Tahliye Vanası (SRV) kapasite ve kullanım basıncına göre dişli veya flanş bağlantılı, alüminyum veya çelik gövdeli modeller mevcuttur.
Yangın Vanası
Doğalgazlı kazan dairelerinde yangın emniyetini sağlamak amacıyla kullanılan vanalardır. Kullanılması zorunlu değildir fakat tavsiye edilir.
Gaz Yolu Armatürleri Montajında Dikkat Edilecek Hususlar
Gaz yolu armatürlerini birbirine birleştirirken belli standart ve kurallara uymak gerekir. Gaz yolu armatürleri brülörden hemen önce montaj edilir. Gaz yolu armatürleri montaj edilirken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
– Vanalar, filtreler, regülatörler ve selenoid valfler kolay müdahale edilebilir, aydınlık, tamir ve bakımlarının kolay yapılabileceği bir konumda monte edilmelidir.
– Gaz yolu armatürleri birbirine birleştirilirken sızdırmaz bir şekilde, dişli birleştirmeler sızdırmazlık macunu ve keten, flanşlı birleştirmeler ise sızdırmazlık contaları kullanılarak yapılmalıdır.
– Gaz yolu armatürlerinin vidalı bağlantılarında kullanılan sızdırmazlık macunu TS 10944 ve EN 751-1’e uygun olmalı flanşlı bağlantılarda ise uygun sızdırmazlık contaları kullanılmalıdır.
– Filtre ve regülatör kolayca sökülüp takılabilir, temizlenebilir, ölçümleri yapılabilir bir konumda montaj edilmelidir.
– Gaz yolu armatürleri montaj edilirken üzerlerine herhangi bir şeyin taşıp dökülmeyeceği yerlere yerleştirilmesine dikkat edilmelidir.
– Kullanılan regülatörlerde normal çalışma şartlarında geçen gaz miktarı regülatörün maksimum kapasitesinin 2/3’ü kadar olmalıdır.
– Regülatörün geçirebileceği minimum gaz miktarı, cihazın kullandığı maksimum gaz miktarının % 20’ si veya pilot kapasitesi kadar olmalıdır.